Internet: Từ biên giới tri thức đến mớ hỗn độn thông tin

Internet: Từ biên giới tri thức đến mớ hỗn độn thông tin

Internet của tôi

Tôi là một người làm Digital Marketing, một cách rộng rãi thì điều đó bao gồm rất nhiều khái niệm khác nhau, từ lập trình, phần mềm, công nghệ, sáng tạo ... Nhưng đa số mọi người ngoài chuyên ngành, sẽ hiểu rằng đó là: Chạy Quảng cáo.

Tôi dĩ nhiên có thể chạy quảng cáo, từ Google Ads, Facebook Ads, Tiktok Ads .. đến mây mây Ads. Sau nhiều năm, chạy quả rất nhiều platform (nền tảng) quảng cáo, tôi đạt tới những skill (kỹ năng) nhất định.

Vào một ngày bình thường, khi chuẩn bị set chiến dịch cho dịch vụ Chạy quảng cáo Google Ads, tôi thử tìm kiếm những thông tin về Google Ads, ví dụ "Cách chạy Google Ads", sau đó "dây thần kinh Internet" đưa tôi tới rất nhiều bài viết/video hướng dẫn Google Ads. 

Và tôi thấy, đâu đó, những video, nội dung đó đều là "RÁC RƯỞI". Tôi chợt nghĩ ra một việc, nếu như tôi hỏi những điều mà tôi không biết rõ đến thế, liệu những thông tin tôi nhận được, có khi nào cũng chỉ là một mớ hỗn độn. Làm gì có ai, có khả năng hiểu biết hết tất cả mọi thứ trên đời? Và nhiều người trong chúng ta, đặt niềm tin vào người thầy INTERNET, nhưng có khi nào những thông tin sai lệch sẽ dắt mũi khán giả bằng cách đặt quả táo xanh trước mũi một chú lừa.

Lừa và quả táo xanh

Khi Internet ra đời, nó mang theo lời hứa về một thế giới kết nối, tự do và bùng nổ tri thức. Thế nhưng, chỉ sau vài thập kỷ, viễn cảnh ấy đang dần bị lu mờ bởi sự tràn lan của thông tin giả, tin đồn vô căn cứ và rác rưởi kỹ thuật số. Internet – cỗ máy từng được kỳ vọng thúc đẩy sự tiến bộ của nhân loại – đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng sâu sắc về trật tự và giá trị thông tin.

Ranh giới mờ nhạt giữa sự thật và giả dối

Chưa bao giờ trong lịch sử loài người, việc tạo ra và lan truyền thông tin lại trở nên dễ dàng đến vậy. Chỉ với vài thao tác đơn giản, bất kỳ ai cũng có thể "sản xuất" một câu chuyện giật gân, một bức ảnh chỉnh sửa tinh vi hay một đoạn clip cắt ghép có chủ đích. Đáng lo ngại hơn, nhiều nội dung giả mạo được thiết kế để đánh lừa cảm xúc, khai thác sự giận dữ, nỗi sợ hãi hoặc lòng tò mò bẩm sinh của con người. Trong những "tòa soạn" nội dung ở đâu đó, có những nhóm hay những "chuyên gia" nào đó, đang cố gắng tạo ra những nội dung giật gân, giả mạo, để đơn giản là câu view, câu like. Hoặc nhiều hơn thế là "Đảo lửa"

Trừ phi tìm kiếm lợi ích về mình. Còn lại, làm sao người ta có đủ động lực để chia sẻ thông tin, hay tạo một nội dung hấp dẫn nào đó cho người khác xem? 

Theo nghiên cứu của Viện Công nghệ Massachusetts (MIT), tin giả có khả năng lan truyền nhanh gấp 6 lần so với tin thật trên mạng xã hội. Điều này tạo ra một vòng xoáy nguy hiểm: thông tin càng gây sốc, càng phi lý, thì càng dễ viral, bất chấp tính xác thực.

Internet trở thành "bãi rác" khổng lồ

Một hệ quả tất yếu là sự chất đống của "rác" kỹ thuật số: tin nhảm, video giật gân, nội dung xàm, clickbait, thuyết âm mưu, quảng cáo trá hình, và vô số nội dung vô giá trị khác. Mỗi ngày, hàng triệu bài viết, video, hình ảnh được đăng tải mà không qua bất kỳ cơ chế kiểm duyệt chất lượng nào.

Không gian mạng giống như một thành phố không quy hoạch, nơi thông tin quý giá bị lấn át bởi đống đổ nát hỗn độn. Người dùng, thay vì dễ dàng tiếp cận tri thức chuẩn xác, lại phải vật lộn giữa biển thông tin hỗn tạp, không rõ đâu là kim cương, đâu là rác thải.

Các công cụ tìm kiếm dễ dàng bị thao túng bởi một vài kỹ thuật tối ưu đơn giản. Khiến những thông tin xác thực, những sản phảm dịch vụ tốt, chìm nghỉm trong biển nội dung. Động lực nào cho kẻ xấu, và giá trị nào được gọi là chân giá trị?

Tôi cung cấp một dịch vụ có tên là "Dịch vụ SEO tổng thể", điều này giúp tôi hiểu và biết tất cả những kỹ thuật để thao túng vị trí hiển thị một "keyword" - Từ khóa trên Internet. Dịch vụ của tôi làm ăn cũng "tạm tạm". Vào một ngày nọ, tôi có gặp một Boss, tôi nói rằng tôi muốn xây dựng dịch vụ "Marketing sự thật" - Đây sẽ là dịch vụ, truyền tải thông tin thực sự về sản phẩm/dịch vụ đến đúng đối tượng khách hàng phù hợp. Không thổi phồng, không bóp méo. Nhưng tôi ngay lập tức bị dội một gáo nước lạnh "Đã là Marketing, làm sao có thể nói thật?" 

Tại sao lại ra nông nỗi này?

Một thế giới phẳng nhưng không phẳng. Một thế giới hoa mỹ phông bạt. Đâu là những nguyên nhân tạo ra điều này?

• Thuật toán tối ưu hóa tương tác: Các nền tảng mạng xã hội ưu tiên hiển thị nội dung "hot", "gây tranh cãi", thay vì nội dung chính xác hay hữu ích, bởi mục tiêu tối thượng của các nền tảng này là giữ chân người dùng càng lâu càng tốt. Chỉ cần là thông tin giật gân, giật cốt, drama là sẽ viral (lan tỏa) mạnh mẽ. 

• Mô hình kinh doanh dựa trên quảng cáo: Lượng view, lượt click, lượt share được quy đổi thành tiền. Điều này khuyến khích việc tạo ra nội dung câu kéo, thậm chí dối trá, miễn sao thu hút sự chú ý.

• Thiếu kỹ năng kiểm định thông tin: Đa số người dùng Internet chưa được trang bị kỹ năng đọc hiểu phê phán (critical reading) hay thẩm định nguồn tin, dẫn đến việc vô tình tiếp tay cho tin giả.

Việc hiểu rõ một điều gì đó, không nằm ở nhà sản xuât, hay những người cung cấp nó. Ví dụ đối với một nền tảng quảng cáo ABC, họ sẽ phát hành các kênh documents (tài liệu), social (mạng xã hội) để giải thích, hướng dẫn Marketer cách sử dụng công cụ của họ. Tôi tin là những thao tác họ hướng dẫn là đúng về bước làm. Nhưng tư duy phản biện sẽ nghĩ rằng "Những điều mà họ hướng dẫn, họ muốn chúng ta làm đó, sẽ nằm trên lợi ích của ai?" Họ sẽ phát hành ra những nền tảng thật thực sự miễn phí cho bạn hay sao?

Những hệ quả nghiêm trọng

Sự hỗn loạn thông tin không chỉ gây phiền toái, mà còn đe dọa nền tảng của xã hội hiện đại:

• Khủng hoảng niềm tin: Khi không còn phân biệt được đâu là thật đâu là giả, lòng tin vào báo chí, khoa học, thậm chí vào các thiết chế dân chủ bị xói mòn nghiêm trọng.

• Phân cực xã hội: Thông tin sai lệch và những “buồng dội âm” (echo chambers) trên mạng xã hội thúc đẩy sự chia rẽ, cực đoan hóa quan điểm, và bùng phát xung đột xã hội.

• Ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng: Những chiến dịch tin giả về vaccine, dịch bệnh, thực phẩm chức năng... đã và đang gây ra hậu quả nặng nề về sức khỏe cộng đồng, như đã thấy trong đại dịch COVID-19.

Giải pháp nào cho cuộc khủng hoảng này?

Hiện tại, với sự bùng nổ của AI, và hoàng loạt nội dung được sinh ra bởi AI tạo sinh, một lần nữa công nghệ Internet bước vào một kỷ nguyên mới. Thật giả lẫn lộn.

Chấn chỉnh Internet không phải nhiệm vụ của riêng ai, mà là trách nhiệm chung của chính phủ, các công ty công nghệ, tổ chức giáo dục và từng cá nhân:

• Siết chặt kiểm soát nội dung: Các nền tảng công nghệ cần có trách nhiệm mạnh mẽ hơn trong việc phát hiện, gỡ bỏ và cảnh báo người dùng về thông tin sai lệch.

• Giáo dục kỹ năng số: Cần đưa kỹ năng thẩm định thông tin, tư duy phản biện vào chương trình học phổ thông, đại học và đào tạo nghề.

• Khuyến khích báo chí chất lượng: Các chính sách hỗ trợ truyền thông độc lập, trung thực cần được thúc đẩy để bảo vệ những giá trị cốt lõi của báo chí.

• Trách nhiệm cá nhân: Mỗi người dùng cần ý thức hơn trong việc chia sẻ thông tin, không trở thành mắt xích tiếp tay cho sự hỗn loạn.

Kết luận

Internet vẫn là một kỳ quan vĩ đại của nhân loại, nhưng nó cũng là tấm gương phản chiếu những bất cập của chính chúng ta. Nếu không quyết tâm lập lại trật tự, không gian mạng sẽ tiếp tục trượt dài vào hỗn loạn, đẩy xã hội vào một kỷ nguyên hậu sự thật (post-truth) đầy bất ổn. Đã đến lúc chúng ta cần hành động - vì một Internet trong sạch, vì một tương lai đáng tin cậy. 

Tuy  nhiên, tôi nghĩ rằng, điều này quá khó để thực hiện.

Gần đây, tôi nói chuyện với một người đồng nghiệp. Tôi nói rằng, tôi sẽ không uống cà phê của hãng A, vì câu chuyện mà họ truyền tải làm tôi thấy "dị ứng", đồng nghiệp của tôi nói rằng "Không nghĩ, một người như chị lại chỉ vì một chuyện như vậy mà từ chối sử dụng sản phẩm của họ".

Có một thực tế rằng, mỗi đứa trẻ, hay người trưởng thành, thì cũng sẽ đều có những "dấu ấn nhận thức".  Ví dụ như tôi có thể "dị ứng" một một món cà phê. Có người khác lại "dị ứng" với một món khác. Có một câu chuyện xa xưa mà tôi đã đọc "Một tu sĩ nuôi một chú mèo vàng, nhưng lại không thích mèo, không thích mèo là vì không thích, chẳng có lý do gì cả".